อวิชชาที่แท้จริง คือ ยึดตัวเอง ยึดจิตเป็นเรา ตัวเรา ของเรา แล้วเอาตัวเราไปยึดอื่น ๆ อีก จนเป็นความทุกข์ซ้ำซ้อน ความจริงไม่มีทุกข์ถาวร เพราะ "จิตอวิชชา" เป็น "สังขาร" เกิดดับเป็นขณะจิตเร็วมากที่สุดต่อเนื่องกัน แต่ "จิตอวิชชา" ทุกดวงยึดมั่นถือมั่นทุกดวงจึงทุกข์ทุกดวง เพียงแต่ทุกข์มากน้อยตามสิ่งที่มากระทบ หรือ "ผัสสะ"และ ยึดในปัจจุบันขณะ ส่วน "จิตบริสุทธิ์ หรือ นิพพาน" นั้นนิพพานถาวรได้... เพราะพ้นจากสังขารเกิดดับ แท้ที่จริง "จิต" เขาเป็นธรรมธาตุเดิมที่ไม่มีเจ้าของอยู่แล้ว และไม่ปรากฏอะไรให้ยึดได้ แต่เพราะความโง่ (อวิชชา) หลงยึดจิตเป็นสิ่งใดสิ่งหนึ่งที่สามารถยึดเอาได้ แล้วสร้างเราเป็นตัวตนขึ้นมาหลอกลวงตัวเอง จากความไม่มีเป็นสังขารปรุงแต่งที่มีหรือปรากฏขึ้นมาจากความไม่มี จึงไม่เที่ยง... เป็นทุกข์ ***พิจารณาให้ดีว่า ใครทำให้เป็นทุกข์ทั้งในอดีต ปัจจุบัน อนาคต มาหลายอสงไขย ใครเป็นผู้หลอกลวงที่แท้จริง????......... หลวงตาณรงค์ศักดิ์ ขีณาลโย โอวาทจากสนทนาธรรมกับคณะศิษย์วันที่ 1 กันยายน 2563 ~~~~~~~~~~~~~~~