ผู้ถาม : กราบนมัสการหลวงตาค่ะ หนูรบกวนถามหลวงตาว่า “สุญญตา มีความรู้อยู่ด้วยมั้ยคะ?” พอดีคุยกับคุณแม่เรื่องนี้ คุณแม่บอกว่าสุญญตาคือความว่างไม่มีอะไรเลย แต่หนูว่ามี “ความรู้” เพราะหนูฟังไฟล์สุญญตาอีกครั้ง เหมือนน้องในคลิป เค้าบอกว่า รู้ออกมาจากสุญญตา หนูเลยว่ามาถามหลวงตาดีกว่าค่ะ ขอความเมตตาหลวงตาชี้แนะด้วยค่า หลวงตา : สุญญตา คือ ธาตุรู้ ที่ไม่ปรากฏ ส่วนความว่างที่ไม่รู้ เป็นธาตุอากาศ นักวิทยาศาสตร์ ค้นพบเพียง สสาร พลังงาน ความว่าง หรือ ช่องว่างที่เป็นธาตุอากาศ แต่ไม่รู้จักธาตุรู้ ธาตุรู้ จะรวมกับธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุลม ธาตุไฟ ธาตุอากาศ (ช่องว่าง) เกิดเป็นขันธ์ห้า คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ธาตุรู้ (เป็นวิสังขาร) ไม่ปรากฏ จึงไม่เกิดดับ แต่ขันธ์ห้าเป็น “สังขาร” จึงเกิดดับ วิญาณขันธ์ในขันธ์ห้า จะทำหน้าที่รู้ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และ ธรรมารมณ์ ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ เมื่อเกิดผัสสะในปัจจุบันขณะ โดยทำงานร่วมกับ เวทนา สัญญา สังขาร อีกสามขันธ์ ซึ่งเรียกว่า “เจตสิก” ซึ่งเจตสิกจะเกิดพร้อมวิญญาณขันธ์และดับพร้อมวิญญาณขันธ์ ซึ่ง “วิญญาณขันธ์” จะทำหน้าที่ตามลำพัง โดยไม่มีเจตสิกไม่ได้ และ วิญญาณขันธ์กับเจตสิกจะเกิดดับในธาตุรู้ หรือ ใจดั้งเดิมแท้ หรือ จิตบริสุทธิ์ซึ่งไม่เกิดดับ เพราะไม่มีอะไรปรากฏ ธาตุรู้ หรือ ใจบริสุทธิ์ จึงได้แต่รู้สังขารที่เกิดดับในใจในปัจจุบันขณะ ส่วนธาตุรู้หรือใจจะไม่ปรากฏ ดังนั้นธาตุรู้หรือใจบริสุทธิ์จึงไม่สามารถคิดปรุงแต่งยึดถือเป็นตัวเรา หรือ ของเรา อันเป็นอวิชชา ตัณหา อุปาทาน ซึ่งเป็นสมุทัย คือ เป็นเหตุให้เกิดทุกข์ได้ *****ถ้าได้แต่รู้สังขารในใจ โดยไม่ปรากฏใจหรือธาตุรู้ ก็จะไม่มีผู้ทุกข์ หรือ ความทุกข์ของสังขาร ซึ่งเป็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตามีอยู่ แต่ผู้ทุกข์ไม่มี เรียกว่า “นิพพาน” ปุจฉาวิสัชชนาเมื่อวันที่ 22 มีนาคม 2564